Urlop macierzyński w pigułce, czyli wszystko to, co powinieneś wiedzieć. Czy znasz swoje uprawnienia?

Z treści artykułu dowiesz się:

• Komu przysługuje urlop macierzyński?
• Jaki jest wymiar urlopu macierzyńskiego?
• Jakie są zasady udzielania urlopu macierzyńskiego?
• Czy urlop macierzyński jest płatny?
• Ile wynosi urlop rodzicielski? W jaki sposób ubiegać się o jego udzielenie?

Komu przysługuje urlop macierzyński?

Od 2 stycznia 2016 r. urlop macierzyński nie jest uprawnieniem stricte pracowniczym, ściśle związanym z pozostawaniem w stosunku pracy. Urlopu macierzyńskiego można udzielić nie tylko osobie pozostającej w zatrudnieniu.

Prawo do urlopu macierzyńskiego ma również ubezpieczona–matka dziecka, ubezpieczony – ojciec dziecka lub ubezpieczony – inny członek najbliższej rodziny, który opłaca składki na ubezpieczenie chorobowe z innego niż stosunek pracy tytułu do ubezpieczeń, np. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenie lub z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.

Urlop macierzyński udzielany pracownicy (pozostającej w stosunku pracy) jest uzależniony od pozostawania przez kobietę w zatrudnieniu w momencie porodu. Jednak znowelizowane przepisy ustawy – Kodeks pracy rozszerzają krąg osób uprawnionych do skorzystania z urlopu macierzyńskiego.

Wskazany w ustawie – Kodeks pracy przepis odsyłający do art. 29 ust. 5 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa nie zawiera definicji najbliższego członka rodziny. Zgodnie jednak z art. 32 ust. 2 tej ustawy za członków rodziny uważa się małżonka rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat – jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.

Wprowadzenie do Kodeksu pracy powyższych definicji pozwala na zmianę uprawnień między matką, ojcem lub też innym członkiem najbliższej rodziny, który niekoniecznie posiada status pracownika.

Urlop macierzyński w przypadku pracownika przysługuje niezależne od rodzaju zawartej umowy o pracę, stażu pracy czy też wymiaru czasu pracy.

W przypadku pracownicy istotny jest fakt urodzenia dziecka w trakcie pozostawania w stosunku pracy.

Wymiar urlopu macierzyńskiego

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy wymiar urlopu macierzyńskiego uzależniony jest od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi:

• 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci,
• 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci,
• 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci,
• 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.

Minimalny, a zarazem obligatoryjny okres urlopu macierzyńskiego, którego pracownica nie może się zrzec, służy regeneracji sił po porodzie i wynosi 8 tygodni. Pomimo to, poza szczególnymi przypadkami, pracownica może zrzec się prawa do urlopu macierzyńskiego najwcześniej po upływie 14 tygodni tego urlopu.

Urlop macierzyński – zasady przyznawania

Urlop macierzyński przysługuje pracownicy z mocy prawa. Pracownica nie musi składać do pracodawcy żadnego wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego, chyba że zdecyduje się na skorzystanie z tego uprawnienia przed porodem. Co do zasady urlop macierzyński jest udzielany od dnia porodu.

Urlop macierzyński może być udzielony pracownicy przed przewidywaną datą porodu.

Pracodawca nie może odmówić pracownicy udzielenia urlopu macierzyńskiego.

Pracownica może, choć nie musi skorzystać z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Jeśli się na to zdecyduje, nie więcej niż 6 tygodni tego urlopu może przypadać przed porodem. Jeżeli pracownica zdecyduje się na skorzystanie z tego uprawnienia przed porodem, to urlop macierzyński po porodzie zostaje pomniejszony o wykorzystaną uprzednio część tego urlopu.

Przykład 1 

Pracownica złożyła do pracodawcy wniosek o udzielenie 2 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Pracodawca nie mógł odmówić pracownicy udzielenia tego urlopu. W związku z urodzeniem w dniu 1.01.2021 jednego dziecka przy porodzie pracownicy przysługuje jeszcze 18 tygodni urlopu macierzyńskiego.

Urlop macierzyński – wnioski. Pobierz:

Wniosek o urlop macierzyński przed porodem
Oświadczenie o rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego

Kiedy przysługuje zasiłek macierzyński?

Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która urodziła dziecko w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego.

Jeżeli więc pracownica urodzi dziecko po ustaniu zatrudnienia i w dniu porodu nie będzie objęta ubezpieczeniem chorobowym, nie nabędzie prawa do zasiłku macierzyńskiego. Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 30 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zgodnie z którym zasiłek macierzyński przysługuje również

– w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:

1) wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;

2) z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem

sądu.

Aby otrzymać zasiłek macierzyński za czas urlopu macierzyńskiego (a także urlopu rodzicielskiego) należy przedłożyć pracodawcy dokument potwierdzający fakt urodzenia dziecka. Zasiłek macierzyński przysługuje na zasadach określonych w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokości oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków – mającym zastosowanie również w zakresie udzielenia pracownikowi urlopu macierzyńskiego – dokumentem niezbędnym do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego jest:

1) złożone w formie papierowej lub w formie dokumentu elektronicznego uwierzytelnionego z wykorzystaniem kwalifikowanego certyfikatu lub profilu zaufanego e-PUAP na elektroniczną skrzynkę podawczą Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zaświadczenie lekarskie wystawione na zwykłym druku określające przewidywaną datę porodu – za okres przed dniem porodu;

2) odpis skrócony aktu urodzenia dziecka lub jego kopia potwierdzona za zgodność z oryginałem przez płatnika składek albo przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych – za okres od dnia porodu.

Urlop rodzicielski

Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego pracownik ma prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:

1) 32 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,

2) 34 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

Z urlopu rodzicielskiego można skorzystać nawet w przypadku, gdy wcześniej matka lub ojciec dziecka, którzy nie posiadali statusu pracownika, pobierali zasiłek macierzyński przez okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego.

Urlop rodzicielski może być udzielany na dwa sposoby. Pierwszy z nich dotyczy wyłącznie pracownicy. Tylko pracownica może „z góry” ubiegać się o udzielenie jej pełnego wymiaru urlopu rodzicielskiego. Oczywiście urlop ten jest udzielany pracownicy na jej pisemny wniosek składany nie później niż 21 dni po porodzie. W drugim przypadku pracownik może wnioskować o udzielenie urlopu rodzicielskiego na 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu rodzicielskiego.

Wniosek o urlop rodzicielski

Złożenie pisemnego wniosku oznacza złożenie na nim własnoręcznego podpisu. Natomiast jeśli odbywa się to drogą elektroniczną, dokument powinien być opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

Pracownica wnioskuje o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Pracownica w ten sposób „z góry” decyduje się na sprawowanie opieki nad dzieckiem przez niemalże cały rok. W przypadku urodzenia jednego dziecka przy porodzie długość urlopów związanych z macierzyństwem wynosi 52 tygodnie, czyli 364 dni. W przypadku ciąży mnogiej liczba tygodni waha się między 65 a 71.

Jeśli pracownica nie zdecyduje się na złożenie wniosku o udzielenie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim urlopu rodzicielskiego, to zawsze może z niego skorzystać w terminie późniejszym. Ważne jest to, aby wniosek o urlop rodzicielski został złożony w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego, a w praktyce na co najmniej 21 dni przed końcem urlopu macierzyńskiego.

W przypadku wnioskowania o pełny wymiar urlopu rodzicielskiego, zarówno pracownica, jak i pracownik może skorzystać z tego uprawnienia. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek.

Pracownik lub pracownica może ubiegać się o urlop rodzicielski dopiero przed końcem urlopu macierzyńskiego, tj. na 21 dni przed końcem przysługującego wymiaru urlopu macierzyńskiego. Wniosek o udzielenie pracownikowi urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego zawiera:

1) imię i nazwisko pracownika,

2) wskazanie terminu zakończenia korzystania z urlopu macierzyńskiego albo pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego,

3) wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop rodzicielski w pełnym wymiarze.

Do wniosku dołącza się:

1) skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny akt urodzenia dziecka (dzieci) albo kopie tych dokumentów;

2) oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego przez drugiego z rodziców dziecka przez okres wskazany we wniosku.

Uwaga!

Polska musi dostosować przepisy do dyrektywy unijnej w zakresie urlopu rodzicielskiego. Celem zmian jest zachęcenie ojców do korzystania z urlopów, co ma ułatwić kobietom powrót na rynek pracy. Jakie zmiany zakładają nowe przepisy? Wyjaśniamy w poniższym artykule.

Urlop rodzicielski – zmiany od 2022 r.

Miłej lektury!

iPersonel & Kadry w pigułce

Twoje wsparcie w HR