Systemy czasu pracy określają sposób, w jaki pracodawca może zarządzać czasem  swoich pracowników. Są różne systemy czasu pracy. Można je stosować w zależności od potrzeb pracodawcy. Jak je rozróżnić?

 Z treści artykułu dowiesz się:

• W jakich okolicznościach wykorzystywane są poszczególne systemy czasu pracy?
• Jakie są cechy charakterystyczne poszczególnych systemów czasu pracy?
• Jak rozróżnić systemy czasu pracy?

Systemy czasu pracy – rodzaje

Przepisy Kodeksu pracy przewidują istnienie poniższych systemów czasu pracy:

• podstawowy system czasu pracy,
• równoważny system czasu pracy,
• pracę w ruchu ciągłym,
• przerywany system czasu pracy,
• zadaniowy system czasu pracy,
• system skróconego tygodnia pracy,
• weekendowy system czasu pracy.

Systemy czasu pracy – czas pracy

Czas pracy to czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Czas pracy ograniczony jest przez:

• normy czasu pracy,
• wymiar etatu,
• okres rozliczeniowy,
• konieczność zapewnienie odpoczynku dobowego i tygodniowego.

Systemy czasu pracy – podstawowy system czasu pracy

Warunki pracy w podstawowym systemie opierają się na kilku zasadach:

• czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę,
• czas pracy nie może przekraczać przeciętnie 40 godzin w  pięciodniowym tygodniu pracy,
•  przyjęty okres rozliczeniowy nie może przekroczyć 4 miesięcy.

System ten stosowany jest najczęściej wtedy, gdy pracownicy pracują w stałych godzinach oraz dniach tygodnia.  W tym systemie pracownicy również mogą pracować na zmiany.
Zgodnie z art.  146 Kodeksu pracy praca zmianowa jest dopuszczalna bez względu na stosowany system czasu pracy.

Przykład:

W zakładzie pracy pracownicy wykonują pracę w podstawowym systemie czasu pracy, tj. od poniedziałku do piątku, w dwóch zmianach:

• 6:00 – 14:00 – I zmiana
• 14:00 – 22:00 – II zmiana

Wykonywanie pracy w systemie pracy zmianowej zostało uregulowane w przepisach wewnątrzzakładowych.

Systemy czasu pracy – równoważny czas pracy

Równoważny system czasu pracy może być wprowadzony, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją. System ten pozwala zarządzać czasem pracy pracownika w bardziej elastyczny sposób.

System równoważnego czasu pracy wykorzystywany jest np.:

• gdy konieczne jest zapewnienie funkcjonowania zakładu pracy przez więcej niż 8 godzin,
• gdy pracownicy wykonują pracę na zmiany, często 12-godzinne.

Praca może być wykonywana przez maksymalnie 12 godzin w ciągu doby pracowniczej.

Przepisy Kodeksu pracy wskazują, że przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy może być zastosowane:

• w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca,
• w wyjątkowych i szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony do 3 miesięcy,
• przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 4 miesięcy.

Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy.

Przepisy Kodeksu pracy przewidują również możliwość stosowania zmodyfikowanego systemu równoważnego czasu pracy.

Przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 16 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca jest możliwe:

• przy pracach polegających na dozorze urządzeń,
• w momencie częściowego pozostawania  w pogotowiu do pracy.

Przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 24 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca jest możliwe w przypadku:

• pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,
• pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych.

Systemy czasu pracy – praca w ruchu ciągłym

W niektórych przedsiębiorstwach prace nie mogą być wstrzymane ze względu na:

• konieczność ciągłego zaspokajania potrzeb ludności lub
• technologię produkcji (praca w ruchu ciągłym).

Oznacza to, że praca musi być kontynuowana bez przerwy przez 24 godziny codziennie, włącznie z dniami ustawowo wolnymi od pracy.

Pracownicy swoje obowiązki wykonują w trybie zmianowym, z zachowaniem ciągłości produkcji niezależnie od pory dnia oraz dni ustawowo wolnych.

System pracy w ruchu ciągłym zakłada możliwość przedłużenia czasu pracy do 43 godzin przeciętnie na tydzień, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 tygodni, a jednego dnia w niektórych tygodniach w tym okresie dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony do 12 godzin.

Za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin na dobę w dniu wykonywania pracy w przedłużonym wymiarze czasu pracy pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia (dodatek za godziny nadliczbowe).

Systemy czasu pracy –  przerywany czas pracy

System przerywanego czasu pracy jest stosowany, gdy:

• jest to uzasadnione rodzajem pracy,
• jest to uzasadnione jej organizacją.

W systemie przerywanego czasu pracy praca wykonywana jest według z góry ustalonego rozkładu. Przewiduje on nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin. Przerwy nie wlicza się do czasu pracy, jednakże za czas tej przerwy pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju.

Przykład:

Praca wykonywana jest w rolnictwie. W związku z koniecznością wykonywania prac w godzinach porannych 5:00 – 9:00 oraz w godzinach popołudniowych 16:00 – 21:00 właściwe jest zastosowanie przerywanego systemu czasu pracy.

Systemy czasu pracy –  zadaniowy czas pracy

System zadaniowego czasu pracy stosowany jest w przypadkach uzasadnionych:

• rodzajem pracy,
• organizacją pracy,
• miejscem wykonywania pracy.

Pracodawca po porozumieniu z pracownikiem ustala czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań. Czas ten musi być zgodny z wymiarem czasu pracy wynikającym z ogólnych norm (8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, nieprzekraczającym 4 miesięcy).

Pracodawca powinien tak ustalić rozmiar zadań zlecanych pracownikowi, aby ich wykonanie było możliwe przy pracy nie dłuższej niż 8 godzin na dobę w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy.

Systemy czasu pracy – skrócony tydzień pracy

System skróconego tygodnia pracy stosowany jest na pisemny wniosek pracownika.

W tym systemie jest dopuszczalne wykonywanie pracy przez pracownika:

• przez mniej niż 5 dni w ciągu tygodnia,
• przy równoczesnym przedłużeniu dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej niż do 12 godzin,
• w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.

Systemy czasu pracy – system weekendowy

Weekendowy system czasu pracy stosowany jest na pisemny wniosek pracownika. System ten polega na tym, że praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.

W tym systemie jest dopuszczalne:

•  przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin,
• w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.

System ten wprowadza się na podstawie umowy o pracę.

Wykonywanie pracy w weekendowym systemie czasu pracy, co do zasady obejmuje pracę przez 3 dni w tygodniu po 12 godzin, tj. 36 godzin. Pracownicy w tym systemie najczęściej zatrudniani są w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Systemy czasu pracy. Jak je rozróżnić?

Za podstawową różnicą pomiędzy pracowniczymi systemami czasu pracy stoi przyczyna uzasadniająca wprowadzenie danego systemu w zakładzie pracy.

System czasu pracy	Przyczyna uzasadniająca	Uwagi
Podstawowy system czasu pracy	Brak szczególnej przyczyny w przepisach Kodeksu pracy.
Równoważny system czasu pracy	Może być wprowadzony, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją.	Nie więcej niż do 16 godzin jest możliwe: przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy do 24 godzin w przypadku pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych.
Praca w ruchu ciągłym	Przy pracach, które ze względu na technologię produkcji nie mogą być wstrzymane (praca w ruchu ciągłym), tam gdzie prace nie mogą być wstrzymane przez konieczność ciągłego zaspokajania potrzeb ludności.
Przerywany system czasu pracy	Gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jest to uzasadnione jej organizacją.
Zadaniowy system czasu pracy	Gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją albo uzasadnione miejscem wykonywania pracy.
System skróconego tygodnia pracy		Na pisemny wniosek pracownika
Weekendowy system czasu pracy		Na podstawie umowy o pracę

Kolejnym elementem rozróżniającym poszczególne systemy czasu pracy jest możliwość zarządzania czasem pracy pracownika w bardziej elastyczny sposób, np. przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin, a nawet do 24 godzin, lub stosowanie maksymalnie 5 godzinnej przerwy od pracy w ciągu dnia.

System czasu pracy	Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy	Dodatkowe uwagi
Podstawowy system czasu pracy	Brak możliwości.
Równoważny system czasu pracy	do 12 godzin*do 16  godzindo 24 godzin	W okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca; *w wyjątkowych i szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony do 3 miesięcy, przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 4 miesięcy.
Praca w ruchu ciągłym	Przedłużenie czasu pracy do 43 godzin przeciętnie na tydzień, a jednego dnia w niektórych tygodniach w tym okresie dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony do 12 godzin.	W okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 tygodni.
Przerywany system czasu pracy	Brak możliwości.	Jedna przerwa w pracy w ciągu doby, trwająca nie dłużej niż 5 godzin; za czas tej przerwy pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju.
Zadaniowy system czasu pracy	Decyzja zależy do pracownika.	Pracodawca po porozumieniu z pracownikiem ustala czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań przy zastosowaniu ogólnych norm: 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.
System skróconego tygodnia pracy	Przez mniej niż 5 dni w ciągu tygodnia przy równoczesnym przedłużeniu dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej niż do 12 godzin.	W okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.
Weekendowy system czasu pracy	Dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin.	W okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.